Uwzględniając powyższe zasadnym jest pytanie czy dopuszczalne jest zlecanie robót dodatkowych w przypadku gdy w umowie podstawowej o wykonanie zamówienia publicznego ustalono wynagrodzenie ryczałtowe ?
Ponieważ cechą ceny ryczałtowej jest jej stałość, rzeczywisty rozmiar prac wykonanych w następstwie udzielenia zamówienia publicznego nie ma wpływu na określoną w umowie wysokość ceny. Jeżeli zatem rzeczywisty rozmiar lub koszt prac koniecznych do wykonania przedmiotu zamówienia przewyższy planowany, wykonawcy nie przysługuje z tego tytułu roszczenie o podwyższenie wynagrodzenia. Z uwagi na powyższe, stwierdzić należy, że przyjęty przez zamawiającego sposób rozliczenia wykonania zamówienia w formie wynagrodzenia ryczałtowego powoduje, że zamawiający nie jest zobowiązany do ponoszenia kosztów robót dodatkowych, których konieczność wykonania wynika w trakcie realizacji umowy.
Dopuszczalność robót dodatkowych może wystąpić jedynie w przypadku realizacji umów, w których za obowiązujące przyjęto wynagrodzenie kosztorysowe, które stanowi przeciwieństwo wynagrodzenia ryczałtowego. Wynagrodzenie kosztorysowe polega na tym, iż ustalone na podstawie oferty wstępne wynagrodzenie kosztorysowe może zostać zmienione w ostatecznym rozliczeniu o kwotę wynikającą z ewentualnej różnicy między ilością robót określoną przedmiarem robót planowanych do wykonania a rzeczywistymi ilościami wynikającymi z obmiaru robót wykonanych. Oznacza to, iż wynagrodzenie wykonawcy wynikające z ilości wykonanych robót może być niższe lub wyższe od wstępnego wynagrodzenia kosztorysowego wskazanego w ofercie, gdy w toku realizacji zamówienia okaże się, że określonych prac należy wykonać więcej lub mniej niż zakładano.
Podkreślenia wymaga również fakt, iż pojęcie "robót dodatkowych" nie jest tożsame z pojęciem "zamówień dodatkowych". Zasadnicza różnica polega na tym, że "roboty dodatkowe" to prace, które mieszczą się w przedmiocie zamówienia podstawowego, natomiast "zamówienia dodatkowe" wykraczają poza przedmiot zamówienia podstawowego. Są to zamówienia nowe, nieobjęte zamówieniem podstawowym, które są udzielane w odrębnym trybie zamówienia z wolnej ręki po ścisłym spełnieniu przesłanek określonych w art. 67 ust. 1 pkt 5 ustawy.
Chcąc udzielić "zamówień dodatkowych" zamawiający zobowiązany jest przeprowadzić nowe postępowanie o udzielenie zamówienia publicznego, składające się m.in. z czynności opisu przedmiotu zamówienia, oszacowania wartości zamówień dodatkowych, przeprowadzenia negocjacji z wykonawcą zamówienia podstawowego oraz zawarcia umowy w sprawie zamówienia publicznego.
Ryczałt w orzecznictwie KIO
Brak możliwości zwiększenia wynagrodzenia ryczałtowego był również przedmiotem orzekania przez Krajową Izbę Odwoławczą. Poniżej przedstawiam tezy reprezentatywne dla linii orzeczniczej prezentowanej przez KIO w zakresie stałości wynagrodzenia ryczałtowego:
- w wyroku z dnia 31 lipca 2009 r. (sygn. akt: KIO/UZP 938/09) "Zgodnie z art. 632 § 1 kc jeżeli strony umówiły się o wynagrodzenie ryczałtowe, przyjmujący zamówienie nie może żądać podwyższenia wynagrodzenia, chociażby w czasie zawarcia umowy nie można było przewidzieć rozmiaru i kosztów prac (art. 632 § 1 kc w związku z art. 14 ustawy). Z powyższej regulacji prawnej wynika, że podstawą rozliczenia za roboty budowlane polegające na rozbudowie oczyszczalni ścieków jest cena ryczałtowa, czyli kwota określona przy przyjęciu robót, to jest w dacie podpisania umowy, na podstawie uprzednio złożonej oferty. Cena ryczałtowa w odróżnieniu od ceny kosztorysowej nie może ulegać zmianom.";
- w wyroku z dnia 19 czerwca 2009 r. (sygn. akt: KIO/UZP 730/09) "Izba uznała, że przywołane przez Odwołującego na rozprawie art. 647, 648 oraz 385 kc w związku z art. 14 Pzp w przedmiotowym stanie faktycznym, z uwzględnieniem ryczałtowego charakteru wynagrodzenia oraz niespójności i niejednoznaczności zapisów SIWZ oraz wzoru umowy jest w pełni uzasadnione. Podstawą przyjętych przez Izbę ustaleń było () określenie jako obowiązującego wynagrodzenia ryczałtowego w niniejszym wynagrodzeniu.";
- w wyroku z dnia 3 marca 2009 r. (sygn. akt: KIO/UZP 193/09) "przy cenie ryczałtowej nie ma znaczenia sposób jej obliczenia, gdyż zgodnie z art. 632 § 1 kc w związku z art. 14 ustawy nie ma możliwości przy wynagrodzeniu ryczałtowym podwyższenia wynagrodzenia w przypadku błędnie zastosowanej (zaniżonej) stawki podatku VAT. () Zamawiający będzie w przypadku ceny ryczałtowej zobowiązany wyłącznie do zapłacenia wskazanej w ofercie ceny brutto i odwołujący nie będzie mógł podnosić skutecznie roszczeń związanych z żądaniem podwyższenia wynagrodzenia.".
