Praca w urzędach jednostek samorządu terytorialnego, tj. w urzędach gmin, urzędach miast i gmin i urzędach miast, starostwach powiatowych oraz w urzędach marszałkowskich w Polsce wiąże się z wykonywaniem ważnych zadań publicznych, które mają bezpośredni wpływ na życie lokalnych społeczności.
Pracownicy samorządowi pełnią kluczowe funkcje w zarządzaniu gminami, powiatami i województwami, a także realizują zadania publiczne. Z uwagi na szczególny charakter pracy w administracji publicznej ustawodawca wprowadził szereg wymagań, które muszą spełniać osoby ubiegające się o stanowiska pracowników samorządowych.
Pracownicy samorządowi mogą być zatrudniani na podstawie:
- wyboru,
- powołania
- lub umowy o pracę.
W niniejszym artykule omówione zostaną kryteria, jakie należy spełnić, aby zostać pracownikiem samorządowym, zgodnie z obowiązującymi przepisami prawa.
Kryteria, które musi spełniać kandydat na pracownika samorządowego
Zgodnie z przepisami ustawy z dnia 21 listopada 2008 roku o pracownikach samorządowych pracownikiem samorządowym może być osoba, która spełnia określone kryteria dotyczące obywatelstwa, zdolności do czynności prawnych, kwalifikacji zawodowych, a także pełni praw publicznych.
Pracownikiem samorządowym może być osoba, która:
- Jest obywatelem polskim, czyli posiada polskie obywatelstwo.
Wyjątek od tej zasady stanowi możliwość zatrudnienia cudzoziemców – obywateli UE czy też obywateli innych państw – którzy mają odpowiednie kwalifikacje i którym przysługuje prawo zatrudnienia na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej – na stanowiskach, na których wykonywana praca nie polega na bezpośrednim lub pośrednim udziale w wykonywaniu władzy publicznej i funkcji mających na celu ochronę generalnych interesów państwa. Taka osoba musi znać język polski i tę znajomość języka mieć potwierdzoną odpowiednim dokumentem, określonym w przepisach o służbie cywilnej. - Ma pełną zdolność do czynności prawnych i korzysta z pełni praw obywatelskich.
Oznacza to, że osoba taka musi być pełnoletnia i nie może być ubezwłasnowolniona. Nie może być również pozbawiona przez sąd praw publicznych, takich jak prawo do głosowania czy kandydowania w wyborach. - Posiada kwalifikacje zawodowe wymagane do wykonywania pracy na określonym stanowisku.
Przepisy ustawy o pracownikach samorządowych nie określają szczegółowych kwalifikacji, co pozostawia pewną elastyczność pracodawcom samorządowym w zakresie oceny kompetencji kandydatów, zależnie od specyfiki konkretnej pracy. Jednakże niektóre przepisy szczegółowe wymagają odpowiedniego wykształcenia dla osób zajmujących określone specjalistyczne stanowiska.
Wymogi dla pracowników samorządowych zatrudnionych na podstawie powołania lub wyboru
Osoby zatrudniane na podstawie powołania lub wyboru, oprócz trzech powyższych warunków, muszą spełniać dodatkowy wymóg:
- nie mogą być skazani prawomocnym wyrokiem za umyślne przestępstwo ścigane z oskarżenia publicznego lub umyślne przestępstwo skarbowe. Ten warunek ma na celu zapewnienie, że pracownicy samorządowi pełniący funkcje kierownicze będą cieszyć się zaufaniem publicznym.
Pracownicy samorządowi zatrudniani na podstawie umowy o pracę na stanowiskach urzędniczych i urzędniczych kierowniczych
Osoby zatrudniane na podstawie umowy o pracę na stanowiskach urzędniczych, oprócz spełnienia trzech wymogów podstawowych opisanych powyżej, muszą spełniać również dodatkowe kryteria:
- Posiadać co najmniej wykształcenie średnie lub średnie branżowe – wskazuje to na potrzebę posiadania minimalnych kompetencji edukacyjnych, niezbędnych do wykonywania zadań urzędniczych.
- Cieszyć się nieposzlakowaną opinią – osoby takie nie mogą być osobami, które w przeszłości dopuściły się działań podważających ich wiarygodność czy etykę zawodową. Ma to na celu ochronę wizerunku administracji publicznej oraz zapewnienie, że pracownicy urzędów będą postępować zgodnie z zasadami uczciwości i etyki.
Pracownicy zatrudniani na kierowniczych stanowiskach urzędniczych muszą spełniać jeszcze bardziej rygorystyczne wymagania (poza ogólnymi wymogami dla pracowników na stanowiskach urzędniczych):
- posiadać co najmniej trzyletni staż pracy lub co najmniej trzyletnie doświadczenie w prowadzeniu działalności gospodarczej o charakterze zgodnym z wymaganiami danego stanowiska.
- posiadać wyższe wykształcenie, zgodnie z przepisami o szkolnictwie wyższym i nauce.
Te dodatkowe kryteria mają na celu zapewnienie, że osoby pełniące funkcje kierownicze w samorządach posiadają odpowiednie doświadczenie i kompetencje.
Podsumowując, kandydat chcący zostać pracownikiem samorządowym musi spełniać szereg wymagań związanych z obywatelstwem, zdolnością do czynności prawnych, korzystaniem z pełni praw publicznych oraz kwalifikacjami zawodowymi. Dodatkowe kryteria takie jak: nieposzlakowana opinia, brak skazania za przestępstwa umyślne oraz wykształcenie mają na celu zapewnienie, że osoby zatrudniane w samorządzie będą godnie reprezentować administrację publiczną. Szczególnie rygorystyczne wymagania stawiane są przed kandydatami na stanowiska kierownicze, gdzie oprócz odpowiedniego wykształcenia wymaga się także doświadczenia zawodowego. Przepisy te mają na celu ochronę interesów społeczności lokalnych oraz zagwarantowanie wysokiej jakości zarządzania administracją publiczną.
Szczegółowe uregulowania kwalifikacji i wynagradzania pracowników samorządowych określa Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 25 października 2021 r. w sprawie wynagradzania pracowników samorządowych.