Kiedy można unieważnić przetarg? Omówienie art. 255 pkt 5 Pzp i "istotnej zmiany okoliczności"

Jak KIO definiuje "istotną zmianę okoliczności"?

Skład orzekający Krajowej Izby Odwoławczej w wyżej wskazanej sprawie uwzględniał odwołanie na czynność unieważnienia postępowania, wskazując w uzasadnieniu wyroku, że ustawa Prawo zamówień publicznych nie definiuje pojęcia istotnej zmiany okoliczności w rozumieniu art. 255 pkt 5 tej ustawy. W doktrynie wskazuje się, że dla zastosowania powołanego przepisu należy stwierdzić po pierwsze, że zmiana faktycznie wystąpiła, a nie powstała jedynie możliwość jej wystąpienia. Zmiana okoliczności, o której mowa w art. 255 pkt 5 ustawy Pzp musi mieć charakter zewnętrzny względem zamawiającego, w tym znaczeniu, że jej zaistnienie jest niezależne od samego zamawiającego, zmiana taka może wynikać np. z aktu prawnego wiążącego zamawiającego i stanowiącego źródło prawa. Natomiast niewątpliwie stwierdzenia o potrzebie powiększenia przedsięwzięcia o dodatkowy zakres projektowania, na którą powoływał się zamawiający, nie stanowi źródła prawa i nie ma charakteru zobowiązującego zamawiającego do odwołania przetargu. 

W tym stanie faktycznym zasadne jest przywołanie stanowiska sądu, który w podobnym stanie faktycznym, w wyroku z dnia 19 września 2014 r., sygn. akt V Ca 2123/14 uznał, że: Istotna zmiana okoliczności, o której mowa w przepisie art. 93 ust. 1 pkt 6 ustawy Prawo zamówień publicznych to w przekonaniu Sądu Okręgowego okoliczność zewnętrzna, a nie wykreowana przez jedną ze stron. Ponadto musi być to zmiana rzeczywistości, faktów, a nie jedynie planów czy rozpoczęcie prac nad wdrożeniem koncepcji, co ma również charakter deklaracji politycznej i nie ma pewności, że nie ulegnie kolejnej zmianie. Zauważyć też należy, że autorem obecnie obowiązującego rozwiązania także jest Skarb Państwa, co wyklucza możliwość powołania się na zmianę okoliczności, która spowodowana jest niczym innym, jak tylko własnym działaniem. 

Warunek konieczny: nieprzewidywalność i zewnętrzny charakter zmiany

W związku z powyższym nieprzewidywalność zmiany okoliczności ma miejsce wtedy, gdy zmiana następuje wbrew zwyczajnemu biegowi rzeczy, którego należałoby racjonalnie oczekiwać. Dotyczy to więc zdarzeń wyjątkowych i może znaleźć zastosowanie tylko w szczególnie uzasadnionych przypadkach. Dodatkowo, przedmiotowa zmiana okoliczności powinna być zmianą niezależną od zamawiającego, zmianą zewnętrzną, ponieważ przyjęcie przeciwnego założenia prowadziłoby do stanu, w którym zamawiający posiadałby możliwość kreowania zdarzeń, które uzasadniałyby zakończenie postępowania  o udzielenie zamówienia publicznego, co jest niedopuszczalne na gruncie obowiązujących reguł określonych przepisami ustawy Prawo zamówień publicznych.  

Rolą przepisu art. 255 pkt 5 ustawy Pzp jest umożliwienie zamawiającemu unieważnienia postępowania w wyniku zaistnienia sytuacji nadzwyczajnych, wyjątkowych – takich, których w żaden sposób nie mógł przewidzieć, a nie na podstawie okoliczności wynikających z jego własnego działania.