Egzekucja z rachunku bankowego zmarłego: odpowiedzialność banku w świetle wyroku SN

Egzekucja z rachunku bankowego: zasady ogólne i obowiązki banku

Egzekucja z rachunku bankowego stanowi jedną z najbardziej efektywnych metod przymusowego dochodzenia roszczeń pieniężnych. Mechanizm ten przewiduje, że po wydaniu tytułu wykonawczego wierzyciel może skierować wniosek egzekucyjny do komornika celem wszczęcia egzekucji i zażądać skierowania zajęcia egzekucyjnego do rachunku bankowego dłużnika. Komornik na podstawie takiego wniosku przesyła do banku zawiadomienie o zajęciu wierzytelności pieniężnej dłużnika wynikającej z prowadzonego rachunku. Obowiązkiem banku jest wówczas wstrzymanie wypłat z zajętego rachunku do wysokości określonej w zawiadomieniu oraz przekazanie środków na rachunek komornika. 

Zgodnie z przepisami zajęcie rachunku bankowego jest skuteczne z chwilą doręczenia bankowi zawiadomienia – niezależnie od tego, czy wskazano numer rachunku. Co więcej, skutki zajęcia rozciągają się także na środki, które zostaną wpłacone na rachunek już po jego zajęciu oraz na rachunki otwarte później. 

Bank, jako podmiot zobowiązany do realizacji zajęcia, nie posiada kompetencji do oceny merytorycznej zasadności postępowania egzekucyjnego. Nie analizuje tytułu wykonawczego ani nie bada relacji prawnych między wierzycielem a dłużnikiem. Jego rola jest czysto techniczna i ogranicza się do wykonania dyspozycji organu egzekucyjnego w granicach formalnych przewidzianych przez prawo. Taki automatyzm działań ma jednak swoje ograniczenia, zwłaszcza w sytuacjach szczególnych – jak zgon posiadacza rachunku. 

Zajęcie rachunku po śmierci dłużnika w świetle orzecznictwa SN

Kwestia ta była przedmiotem analizy Sądu Najwyższego w sprawie o sygnaturze II USKP 72/21. Bank, nie mając informacji o śmierci właścicielki rachunku, przekazał komornikowi środki pieniężne, które wpłynęły na konto po jej zgonie. W odpowiedzi Zakład Ubezpieczeń Społecznych domagał się od banku zwrotu świadczeń wypłaconych po śmierci uprawnionej osoby, argumentując, że komornik nie był już osobą uprawnioną do ich egzekwowania. 

W orzeczeniach sądów niższych instancji pojawił się pogląd, iż bank nie był uprawniony do przekazania tych środków i powinien był je zatrzymać. Odmienne stanowisko zajął jednak Sąd Najwyższy. Podkreślił, że w świetle obowiązujących przepisów bank, nie wiedząc o śmierci posiadacza rachunku, działał prawidłowo, wykonując obowiązek wynikający z doręczonego mu zawiadomienia egzekucyjnego. Zawiadomienie to, jako czynność egzekucyjna, wywołuje skutek w postaci przejęcia przez organ egzekucyjny prawa dysponowania zajętym rachunkiem, a bank nie ma prawa kwestionować jego ważności. 

Zdaniem Sądu Najwyższego wyłączenie odpowiedzialności banku w takiej sytuacji znajduje oparcie zarówno w systemowej, jak i funkcjonalnej wykładni przepisów ustawy – Prawo bankowe oraz przepisów egzekucyjnych. W momencie dokonania zajęcia bank nie ma ani narzędzi, ani podstawy prawnej do badania, czy osoba, której rachunek zajęto, nadal żyje. W efekcie, przekazanie środków komornikowi – przed uzyskaniem informacji o śmierci dłużnika – nie może zostać uznane za działanie bezprawne. 

Warto również wskazać, że zgodnie z obowiązującym prawem obowiązek informacyjny w zakresie zgonu świadczeniobiorcy spoczywa na organie rentowym, który powinien bezzwłocznie zawiadomić bank i inne instytucje, jeżeli okoliczność ta może wpłynąć na dalszy obrót środkami publicznymi. Brak takiego zawiadomienia skutkuje ryzykiem utraty części wypłaconych środków lub powstaniem zobowiązań zwrotnych. 

Orzeczenie Sądu Najwyższego stanowi więc ważny głos w dyskusji o granicach odpowiedzialności instytucji finansowych w procesie egzekucji. Uzasadnia ono konieczność ścisłego przestrzegania procedur, ale jednocześnie wyznacza granice tej odpowiedzialności, chroniąc banki przed konsekwencjami działań, które podejmują w warunkach braku pełnej informacji. 

Więcej informacji zawiera uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z 27 października 2021 r., sygn. II USKP 72/21.